Gavrilo Princip - graphic novel van Henrik Rehr

Bij mijn generatie staat 11 september in het geheugen gegrift, honderd jaar geleden was dat 28 juni. Op 28 juni 1914 vermoordde Gavrilo Princip aartshertog Franz Ferdinand in Sarajevo. Zijn dodelijke schot was het allereerste van een hele wereldoorlog. Dat drieste wapenfeit van Princip is genoegzaam bekend maar over de tragische figuur van Gavrilo Princip zelf is raar genoeg weinig geweten. De Deens/Amerikaanse tekenaar Henrik Rehr brengt daar nu verandering in met een uitgebreide biografie in de vorm van een graphic novel.

En wat voor één. Historisch onderbouwd, belicht Rehr alle hoeken en kanten van de geschiedenis van Bosnië, Servië en Oostenrijk-Hongarije, wroet hij in de levensloop van Princip én diens slachtoffer Aartshertog Franz-Ferdinand. Van bij hun geboorte tot aan hun dood. De een is van straatarme komaf ergens in de Balkan, de ander groeit op in de statige paleizen in Wenen.

We zien hoe Gavrilo zich ontpopt van een matige student tot een geradicaliseerde terrorist onder invloed van de anarchistische lectuur van Bakoenin en Kropotkin. Princip - etnisch gezien een Bosnische Serviër - leeft in Sarajevo onder het al bij al vrij liberale regime van Oostenrijk-Hongarije maar komt tijdens een reis naar Belgrado - een kweekvijver voor uitwijkelingen uit Oostenrijks-Hongaars Bosnië - in de ban van de Groot-Servische gedachte. Vanaf dan is het hek van de dam en stelt hij zijn leven in dienst van een wel erg naïeve onafhankelijkheidsstrijd. Hij wordt een speelbal in handen van Servische nationalisten, gegroepeerd in de terroristische groepering “De Zwarte Hand” die hem en zijn vrienden van wapens, geld en een smokkelnetwerk voorzien om de moord uit te voeren.

Rehrs strip biedt een inkijk in Princips leven en zijn motieven voor de moord. Hij putte daarvoor o.a. uit de notulen van Princips proces. Hij toont ons Gavrilo Princip als en tragische figuur. Degene die de trekker overhaalde en daarmee de geschiedenis veranderde. Al is de ondertitel van de strip eigenlijk fout gekozen. Het is onderhand immers wel duidelijk dat die oorlog er zonder hem ook wel was gekomen....

Henrik Rehr - Gavrilo Princip, Biloan, 2014

In een mens - John Irving

Bij John Irving zijn er zekerheden: worstelaars, travestieten en afwezige vaders bevolken steevast zijn romans en dat is in “In een mens” niet anders. Maar daar waar deze travestieten en worstelaars in zijn andere boeken eerder figuranten zijn, krijgen ze in dit boek een bijzonder prominente rol. “In een Mens” is een erg geëngageerd boek en een hartstochtelijk pleidooi voor verdraagzaamheid voor hen die op seksueel vlak “anders” zijn: holebi’s, transgenders en voor hen bij wie het niet geheel duidelijk is (questionables).

In het eerste deel vertelt de ik-figuur William hoe zijn uit-de-kast-komen gepaard gaat met zowel zelfhaat als experimenteerdrift. William is heel erg duidelijk bi: hij valt zowel op mannen als op vrouwen en zal zijn leven lang door beiden gewantrouwd worden omwille van zijn dubbele geaardheid. Een heel scala onvergetelijke personages passeert de revue: Miss Frost, de transseksuele bibliothecaresse bij wie William zijn eerste homoseksuele ervaringen op doet; Williams jeugdvriend-met-een-spraakgebrek Tom Atkins met wie hij volop zijn geaardheid verkent maar die later toch een vrouw zal huwen; of zijn opa Harry, een verdoken homo die in het lokale theatergezelschap steevast de vrouwenrollen speelt; de worstelaar Kittredge, een onvervalste macho die Williams boezemvriendin Elaine zwanger maakt maar die zich later toch tot vrouw zal laten ombouwen; of het tragische personage van Williams moeder, die de geaardheid van haar eigen zoon niet kan en aanvaarden. Naarmate het verhaal vordert komen we te weten waar die afkeer vandaan komt. Williams vader bleek immers ook bi te zijn en liet zijn moeder na de geboorte van William in de steek om met een man te trouwen en te emigreren naar het op vlak van homorechten tolerantere Europa.

In het tweede deel van het boek blikt de inmiddels bejaarde William terug op zijn verdere leven. Hij is dan al een gevierd schrijver. Dat tweede deel is voor Irvings doen opvallend ernstig, tragisch zelfs want bijna alle personages uit zijn jeugd sterven aan aids. Zelf blijft hij -ondanks zijn vele minnaars, mannen én vrouwen- gespaard omdat een van eerste liefdes hem heeft leren vrijen met condoom. Zonder meer aangrijpend is het wanneer William samen met Elaine de inmiddels gehuwde Tom Atkins op zijn sterfbed gaan bezoeken. Veel detail omtrent de doodsstrijd van de uitgeteerde Atkins wordt de lezer niet bespaard. Het zijn beeldende en iconische scenes die refereren aan die uit de film “Philadelphia” en zelfs aan de foto's van de stervende aids-patiënt David Kirby die later door Toscani voor Benetton werden gebruikt,

Irving is het met name om dit aspect van zijn roman te doen. Er spreekt uit dit tweede deel een voor zijn doen ongeziene kwaadheid uit over hoe de Amerikaanse maatschappij en overheid tegen de aids-epidemie aankeken: alsof de holebi’s het zelf hebben gezocht, of verdiend hebben om zo’n verschrikkelijke dood te sterven. Alleen al in New York stierven in de jaren '80 meer mensen aan aids dan er Amerikanen sneuvelden in de hele Vietnamoorlog. Van de 8 jaar dat Reagan in die periode president was heeft hij het woord aids de eerste 7 jaar niet uitgesproken… Dat doodzwijgen rekent Irving de beleidsmakers duidelijk zwaar aan. Het maakt van zijn boek een krachtig en prachtig pleidooi voor verdraagzaamheid en tolerantie. Of in de woorden van Miss Frost, die William op het einde van het boek tegen een homohater herhaalt: “Lieve jongen, plak geen etiket op mij – stop me niet in een hokje als je me nog niet eens kent!”.

John Irving – In een mens, De Bezige Bij, 2013