Lectuur over WO I

Mijn fascinatie voor WOI wortelt wellicht in een familiegeschiedenis. Mijn overgrootvader en betovergrootvader kwamen om bij een van de laatste bombardementen op mijn geboortedorp Aarsele bij Tielt toen ze net iets te vroeg uit hun schuilkelder kwamen. De weduwe van mijn overgrootvader was op dat moment zwanger van haar vierde kind, Maria, die mijn oma zou worden.

Met de herdenkingen 1914-1918 in het vooruitzicht en de vele nieuwe boeken, strips en sites die daarrond uitkwamen werd mijn nieuwsgierigheid naar de eerste wereldoorlog volop bevredigd. Deze vakantie zette ik me aan een heuse “multimediale” WOI studie.

“Post voor Mevrouw Bromley” van Stefan Brijs lag al een tijdje op het schap en beschrijft WOI van uit een wat aparte invalshoek. Twee Britse vrienden nemen dienst. De ene, Martin, kan niet wachten en vervalst zelfs zijn identiteit omdat hij anders niet oud genoeg is om dient te nemen. De andere, John en tevens de verteller, staat sceptisch tegenover de massaslachting waarin de wereldbrand uiteindelijk uitmondt. Hij stelt zijn dienst in het leger zolang mogelijk uit maar komt onder grote druk te staan om 'vrijwillig' dient te nemen. Uiteindelijk zal de dienstplicht hem toch in Callais brengen waar hij ordonnans wordt van een Luitenant die zwaar aan shellshock lijdt. Het bizarre gedrag van de Luitenant is dan ook een metafoor voor de waanzin van de wereldoorlog. Het boek verhaalt niet zozeer of niet enkel over hoe het er aan het front aan toeging maar over moed en lafheid en over hoe kritisch staan tegenover conflicten of andere morele overwegingen niet meer mogelijk zijn eens de oorlogslogica gaat overheersen.

Over de moraal van de troepen en hoe die in een waanzinnige oorlog ten onder gaat, handelt de film “Paths of Glory” van Stanley Kubrick met een weergaloze Kirk Douglas als verbeten officier die drie soldaten verdedigd die wegens laf gedrag werden veroordeeld nadat een groot offensief op een debacle is uitgedraaid.

"Afspraak in Nieuwpoort" van Ivan Petrus Adriaenssens verbeeldt eveneens de waanzin van het front in zijn graphic novel. Hij heeft zijn research erg grondig gevoerd en brengt personages en hun zinloze dood die echt hebben bestaan. Adriaenssens leverde een prachtige strip af met sfeerschepping en zelfs tekenstijl die duidelijk schatplichtig is aan de “Loopgravenoorlog” van Jacques Tardi.

Een van de vele recente nieuwe uitgaven is dat van de Belgische legerarts Max Deauville: “Tot aan de IJzer", dat al in 1917 in Frankrijk werd uitgegeven en nu door uitgever Roularta werd herontdekt. Deauville beschrijft de moedige Belgische veldtocht tot aan de terugtrekking achter de IJzer. Het Het gaat hier om een ooggetuigenverslag dat dag na de dag de gebeurtenissen van een Belgisch regiment beschrijft. Op een bepaald ogenblik zijn de verliezen zo groot dat meerdere regimenten samengevoegd worden. De legerarts Deauville zal dus wel een en ander gezien hebben, wat zijn vaak bittere commentaren verklaart. Veel van die commentaren raakten overigens niet door de censuur. Het is de verdienste van de uitgever om gecensureerde passages (vooral in de vorm van demoraliserende commentaar) nu wel toe te laten. Het dagboekformaat maakt dat je perspectief mist. Dat de Belgen met 50.000 man tegenover een Duitse troepenmacht stond die over een veelvoud aan manschappen kon beschikken wist Deauville wellicht zelf niet maar is wel belangrijk voor een goed begrip van zijn verslag. Het verklaart de constante terugtrekking en de grote verliezen. De vijand is overigens amper zichtbaar. Enkel hun kogels en obussen vliegen de auteur en zijn mannen constant om de oren. Heel af en toe zien ze een gewonde, gevangen genomen of dode Duitser. Het brede kader moet je uit andere bronnen halen. En daarvoor is de kroniek van John Keegan daarvoor uitstekend boek. Hij belicht ook het Oostelijk en Turks front. Al gaan de cijfers over troepensterktes en verliezen je op den duur wel duizelen.

En nu is het tijd voor wat lichtere kost.

Besproken boeken:

Stefan Brijs – Post voor Mevrouw Bromley, Atlas, 2012

Max Deauville – Tot aan de IJzer, Roularta Books, 2011

Ivan Petrus Adriaenssens – Afspraak in Nieuwpoort, Lannoo, 2011

Jacques Tardi – Loopgravenoorlog, Casterman, 1993

John Keegan, De eerste wereldoorlog, Olympus, 1998

Film: Stanley Kubrick – Paths of Glory, 1957 http://www.imdb.com/title/tt0050825/